برای بسیاری از متخصصان این سوال پیش می‌آید یافته های مرتبط با امواج مغزی اختلالات مختلف و کاربرد نوروفیدبک در بهبود آنها چیست. امروزه نوروفیدبک نقش بزرگی در درمان اختلالات روحی دارد.

آنچه در ادامه می آید خلاصه‌ای از مهمترین یافته ها در این باره است.

خواندن این مقاله به تمام متخصصان حیطه نوروفیدبک توصیه می گردد:

 

نوروفیدبک و بهبود بیش فعالی AD/HD

الگوی امواج مغزی کودکان بیش ‏فعال که از طریق QEEG به دست می‏ آید، نشان می‏ دهد که در این کودکان نسبت امواج آهستۀ تتا به امواج سریع بتا  زیاد است (البته AD/HD انواع متفاوتی دارد اما اصلی‏ ترین نشانه افزایش امواج آهسته و کاهش امواج سریع ‏تر مغزی است).

در آموزش نوروفیدبک از پروتکل‏ هایی استفاده می ‏شود که بتوانند مغز را در تقویت امواج ضعیف بتا و سرکوب امواج قوی تتا آموزش دهند. در این افراد گاهی افزایش High beta نیز دیده می‏ شود.

 

اضطراب فراگیر

اختلال اضطراب فراگیر یا GAD :

در این اختلال شخص پیوسته استرس دارد، نمی‏ تواند احساس آرامش بکند و تپش قلب دارد، خوابش مختل است، احساس خستگی و از پا افتادگی می‏ کند، سردرد دارد یا احساس گیجی می‏ کند.

علاوه بر این ها نگران پیشامدهای ناگوار است، نمی‏ تواند تمرکز یا تصمیم‏ گیری کند و بی‏ دلیل دچار ترس و وحشت می‏ شود. افراد مضطرب در QEEG خود کاهش موج آلفا و گاهی تتا را خواهند داشت، بنابراین برنامه پیشنهادی برای این دسته از بیماران آموزش افزایش موج آلفا و تتا خواهد بود.

اختلال وسواس-اجبار

اختلال وسواس ـ اجبار (OCD) :

در این حالت فرد بر خلاف میل خود افکار یا اعمالی را تکرار می‏ کند. این بیماری می ‏تواند به صورت وسواس فکری یا وسواس عملی یا هر دو در فرد ظاهر شود. در وسواس فکری، فرد قادر نیست فکر، احساس یا عقیده‏ ای تکراری و مزاحم را از ذهن خود بیرون کند. گاهی افکار وسواسی بسیار ناراحت‏ کننده، وحشت‏ آور یا وحشیانه هستند.

افکار وسواسی می ‏توانند باعث شوند که فرد به سمت عادت‏ های وسواسی گرایش پیدا کند، یعنی عمل یا اعمالی را به طور مکرر انجام دهد (وسواس عملی). مانند شستن مکرر دست‏ها و…. اعمال وسواسی هیچ‏گونه توجیه منطقی ندارند. در QEEG مبتلایان معمولاً دو حالت متفاوت افزایش نسبی آلفا و افزایش نسبی تتا دیده می‏ شود.

 

اختلال هراس 

اختلال هراس (Panic) :

با وقوع خودبخودی و غیر منتظره حمله ‏های هراس که دفعات آن از چند حمله در یک روز تا چند حمله در سال (هر بار معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه) متغیر است، مشخص می‏ شود. شخص در دوره حمله هراس حس می‏ کند که به زودی چیزی هولناک روی می‏ دهد. این احساس معمولاً با نشانه‏ هایی از قبیل تپش قلب، نفس تنگی، تعرق، لرزش عضلانی، از حال رفتن و تهوع همراه می‏ شود.

بیمار اغلب سعی می‏ کند در جستجوی کمک، موقعیتی که در آن است را ترک کند. ضمن حمله هراس، نگرانی در مورد مرگ ناگهانی از علل قلبی یا مسائل تنفسی، کانون عمده توجه بیمار خواهد بود. تغییرات ناگهانی در فعالیت مغزی و غیرعادی بودن فعالیت لوب گیجگاهی از نشانه ‏های اختلال هراس است.

 

اختلال ترس از ازدحام (Agoraphobia)

نزدیک به نیمی از گرفتاران اختلال هراس، دچار ترس از ازدحام نیز می‏ شوند (به آن بازار‌هراسی نیز گفته می‌شود). چنین کسی از رفتن به موقعیت ‏هایی که امکان کمک گرفتن از دیگران در آنجا دشوار است، اجتناب می‏ کند.

این افراد ترجیح می‏ دهند در محل‏ هایی نظیر خیابان‏ های شلوغ، فروشگاه‏ های پرازدحام و مکان‏های بسته، دوست یا آشنایی آنها را همراهی کند. افزایش موج High beta در QEEG این افراد مشاهده می‌شود.

 

اختلال ترس (Phobia)

رایج‏ ترین ترس‏ ها ترس‏ های اختصاصی و ترس‏ های اجتماعی هستند. ترس‏های اختصاصی شامل ترس از حیوانات خاص، ترس از بیماری، ترس از خون و ترس از موجودات بی‏جان (مثل عروسک، چاقو و…) هستند. افراد مبتلا به ترس از اجتماع، از اینکه دیده شوند، می‏ ترسند. آنها می‏ ترسند به گونه‏ ای عمل کنند که تقصیرآمیز یا شرم ‏آور باشد.

ترس از سخنرانی یا غذا خوردن در جمع از ویژگی‏ های این افراد است. معمولاً این افراد امواج بتا۲ (High Beta) زیادی را در قسمت‌های مرکزی مغز خود تولید می‏ کنند.

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

بسیاری از افراد پس از سانحه ‏ای (همانند جنگ، سوانح طبیعی و…) که با استرس شدید همراه است، دچار این اختلال می ‏شوند. افراد مبتلا به PTSD، به ويژه در مواجه با رويدادها يا اشياء يادآوري كننده تروما، به طور مكرر آن تجربه دردناك را به شكل دوره‌هاي فلش‌بك، خاطرات، كابوس‌ها، يا افكار ترسناك تجربه مي‌كنند. سالگردهاي وقوع رويداد دردناك هم مي‌توانند موجب برانگيختن نشانه‌ها شود.

افراد مبتلا به PTSD، كرختي‌ هيجاني و اختلالات خواب، افسردگي، اضطراب و تحريك‌پذيري يا انفجارات خشم را هم تجربه مي‌كنند. احساس گناه شديد نیز معمولاً اتفاق می‏ افتد. بيشتر افراد مبتلا به PTSD تلاش مي‌كنند كه از تمامي يادآوري كننده‌ها يا افكار مرتبط با تجربه دردناك اجتناب نمايند. زماني كه نشانه‌ها به مدت بيش از يك ماه تداوم داشته باشند، PTSD تشخیص داده می‏ شود. در این افراد کاهش امواج آلفا و تتا در ناحیه پس‏ سری و افزایش امواج High beta به چشم می‌خورد.

 

ناتوانی یادگیری (Learning Disability)

حدود ۳ تا ۸ درصد دانش‏ آموزان(در آمریکا) دچار ناتوانی یادگیری هستند. کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری معمولاً از لحاظ هوشی مشکلی ندارند، اما به دلیل نقص در راه‏های پردازش اطلاعات مغزشان، عملکرد ذهنی پایینی را نشان می‏ دهند. قسمت‏ های مختلف مغز برای اینکه بتوانند پیچیدگی‏ های دنیا را درک کنند و عملکرد مناسبی داشته باشند، به طور دائم با هم در ارتباط هستند. قطع و برقراری به موقع این ارتباطات، منجر به پردازش صحیح اطلاعات می‏ شود.

در کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ارتباط بین دو یا چند ناحیه از مغز یا به خوبی برقرار نمی‏ شود و یا در صورت برقراری، در هم ‏آمیختگی پیدا می‏ کند. علاوه بر این، افزایش امواج آهسته مغزی (دلتا و تتا) در یک یا چند ناحیه از مغز این افراد دیده می‏ شود.

کودک با ناتوانی یادگیری معمولاً این علایم را بروز می‏ دهد:

اشتباه مداوم در خواندن و هجی کردن (به خصوص اشتباه گرفتن اعداد یا حروف برعکس مثل «7» با «1» ، «در» با «رد»)، ناتوانی در ادراک توالی اعداد، عدم تشخیص علایم ریاضی مانند + و – و × و ÷ و…؛ کندی در یادگیری مهارت‏ های جدید، ناتوانی در شمارش پول، ناهماهنگی حرکتی، محکم و بد نگه داشتن مداد و در نتیجه بدخطی، ناتوانی در درک و گفتن زمان، ضعف و ناتوانی در یادآوری، ناتوانی در دنبال کردن جهت ‏ها، مشکل در ادراک حالت‏های چهره و علایم بدنی.

 

اختلالات خواب

اختلالات خواب در انسان‏ها عبارتند از :

خرخر کردن، کم‏خوابی، پرخوابی، خوابگردی، فلج خواب، کابوس، هراس شبانه، خواب‏ ترسی، دندان قروچه، شب ادراری و خواب‏ های تجزیه‏ ای. علاوه بر این ها، خواب می‏ تواند هنگام به خواب رفتن و بیدار شدن با آشفتگی‏ های ادراکی همراه باشد که آن را به ترتیب «پیش‏خواب» و «پس‏خواب» می‏ نامند. مغز خواب را تنظیم می‏ کند.

نوروفیدبک با تنظیم مغز، باعث رفع مشکلات خواب می‏ شود. آموزش مغز برای کاهش یا افزایش امواج آهسته یا تولید الگوی خاصی از فعالیت مغزی برای نظم و قاعده بخشیدن به خواب، به مغز کمک می‏ کند.

صرع

بیماری صرع اختلالی مزمن است که به علت فعالیت نامتعارف و متناوب نورون‏ های مغز ایجاد می‏ شود و علایم آن حمله‏ های ناگهانی بیهوشی و تشنج متناوب است. گاه علت صرع وجود یک اختلال ساختاری در مغز است اما در اغلب موارد علت خاصی یافت نمی‏ شود. در صرع نشان‏دار، حمله‏ های ناگهانی را می‏ توان در یکی از چند علت شناخته شده جستجو کرد که شامل تومورهای مغزی، بیماری‏ هایی که بر رگ‏ های خونی مرکزی اثر می‏ گذارند و انواع سموم است.

انواع مختلفی از صرع وجود دارد. در بچه‏ ها، تشنج‏ های تونیک ـ کلونیک شایع‏ تر است. صرع کوچک یا ابسانس دومین نوع شایع صرع در کودکان است. «صرع موضعی» یا «صرع حرکتی» و «صرع نسبی» یا «پارشیال خوش‏خیم» از دیگر انواع صرع هستند. صرع بزرگ یا تشنج تونیک ـ کلونیک شایع‏ ترین نوع صرع است و هنگامی رخ می‏ دهد که مناطق حرکتی مغز دچار عارضه شده است و اسپاسم‏ های شدید و بیهوشی را در بر دارد. 

مراحل علایم تشنج تونیک ـ کلونیک به این ترتیب است:
– تحریک‏ پذیری یا رفتارهای غیرعادی به مدت چند دقیقه پیش از بروز تشنج 
– اسپاسم و انقباض عضلات که ۳۰ ثانیه طول می‏ کشد و کودک که در طی آن بیهوش شده و به زمین می‏ افتد و تنفس نامنظم می‏ شود.
– حرکات پرشی اندام‏ ها یا صورت که می‏ تواند از ۲۰ ثانیه تا چند ساعت طول بکشد. در این مرحله ممکن است کودک زبانش را گاز بگیرد و کنترل مثانه یا روده را از دست بدهد. 
– پس از آنکه تشنج متوقف شد ممکن است کودک تا چند دقیقه و به ندرت تا ۳ دقیقه بیهوش بماند. 
– بعد از بازگشت بیماری، کودک معمولاً گیج است و سردرد دارد و ممکن است به خواب رود. 
در درمان با نوروفیدبک، افزایش و تقویت موج SMR و کاهش امواج آهسته مغزی مورد توجه قرار می‌گیرد.

 

صدمات وارده به مغز

زمانی که ضربه‌ای به سر وارد می‏ شود که آسیب مغزی را به دنبال داشته باشد، نورون‏ ها نمی ‏توانند سیگنال‏ های الکتریکی را به خوبی عبور دهند. پس عملکرد مغز دچار نقص می‏ شود و علایمی مانند گیجی، سردرد، اختلالات بینایی، مشکلات گفتاری، عدم تعادل و حتی فلج را به وجود می‏ آورد. گاهی در اثر ضربه، مغز توانایی خود را در برقراری ارتباط مناسب بین قسمت ‏های مختلف خودش از دست می ‏دهد و در یک شکل رفتاری یا تفکری نامنعطف قفل می‏ شود. در این افراد افزایش فعالیت امواج دلتا و تتا در تمام یا بعضی نقاط سر دیده می‏ شود.

 

میگرن

سردرد میگرنی معمولاً به صورت ضربان‏دار است و اغلب تهوع و اختلال در بینایی را نیز به دنبال خواهد داشت. حدس زده می‏ شود درد میگرن بر اثر تورم عروق خونی و اعصاب اطراف مغز که به ساقه مغز معروف است ایجاد می‏ شود. به نظر می‏ رسد یک ماده شیمیایی موجود در مغز به نام سروتونین نقش اصلی را در این بیماری داشته باشد.

میگرن می‏ تواند در یک طرف سر یا در هر دو طرف ایجاد شود. سردرد میگرن معمولاً با تهوع، استفراغ و یا کاهش اشتها همراه است. فعالیت فیزیکی و ورزش، نورهای درخشان و یا صداهای بلند می‏ توانند سردرد را بدتر کنند. بیشتر حمله‏ های میگرن بین ۵-۴ ساعت طول می‏ کشد، اگرچه این زمان می‏ تواند بلندتر یا کوتاه‏ تر باشد.

یکی از خصوصیت‏ های میگرن احساس غیرمعمولی است که قبل از شروع حمله به فرد دست می‏ دهد و به آن «پیش ‏درآمد» می‏ گویند و علایم آن خستگی، گرسنگی و یا احساس عصبانیت است. همچنین میگرن دارای «پس‏ اثر» نیز هست که پس از حمله احساس خاصی به فرد دست می‏ دهد که شامل احساس تهی شدن از انرژی است. البته این حالت‏ ها برای تمام افراد پیش نمی‏ آید. نوروفیدبک با آموزش مغز برای داشتن یک خود ـ تنظیمی صحیح به بهبود سردردهای میگرنی کمک می‏ کند. 

استفاده از روش‏ های دیگر بیوفیدبک هم در بهبود میگرن مفید است. بیوفیدبک با کمک به بیماران در کنترل کارکرد غیرارادی بدن، سبب بهبود سردرد می‏ شود. در میگرن، رگ‏های خونی سر نازک و گشاد می ‏شوند و ایجاد درد می‏ کنند. در اینجا هدف از بیوفیدبک ، تثبیت یا تعدیل وضعیت رگ‏های خونی در سر است. برای مثال بیمار می‌آموزد که با کمک بیوفیدبک دمای دست خود را افزایش دهد. به این ترتیب جریان خون به سمت دست ‏ها افزایش می‏ یابد و این باعث کاهش هجوم خون و تحمیل فشار به رگ‏ها می‏ شود و درد کاهش پیدا می‏ کند.

 

سوءمصرف مواد و الکل

روانشناسان و روانپزشکان معتقدند اعتیاد پدیده‏ ای است که بر ابعاد مختلف از جمله وضعیت روانی، شخصیت، تفکر، توانایی‏ های ذهنی، وضعیت جسمانی و فیزیولوژیکی فرد، آثار مخربی بر جای می‌گذارد. درمان‏ های مختلف هر کدام بر بعدی خاص تمرکز دارند، روش‏ های شناخته شده قبلی همگی در درمان اعتیاد جسمانی موفق بوده ‏اند، اما درمان اعتیاد از بعد روانی همواره با مشکل مواجه بوده است. اخیراً نوروفیدبک توانسته تا حد زیادی این مشکل را کاهش دهد. نقشه مغزی فرد معتاد، اختلال‏ هایی را در نواحی و امواج مختلف (دلتا، تتا، آلفا و بتا) نشان می ‏دهد. در افراد الکلی افزایش موج آلفا و در الکلی‏ های شدید افزایش نسبی بتا وجود دارد.

در نواحی پیشانی، مرکزی و پس‏ سری قشر مخ بیماران وابسته به انواع مواد، نسبت به افراد عادی فعالیت‏ های نابهنجاری (افزایش یا کاهش بیش از حد فعالیت) وجود دارد. در بیماران وابسته به مواد، قدرت دلتا و تتا و بتا ۲ در نواحی پیشانی و مرکزی، افزایش قدرت نسبی SMR ، در نواحی مرکزی کاهش و نسبت‏ های آلفا به تتا در نواحی پس‏ سری قشر مخ افزایش می‏ یابد. آسیب و بروز مشکل در هر کدام از این امواج و فعالیت‏های مغزی، عوارض روان‏شناختی مشخصی به دنبال خواهد داشت.

به عنوان مثال از آنجا که دلتا موج غالب و اساسی در تنظیم مراحل خواب است، اختلال در عملکرد آن، مشکلات خواب را به همراه خواهد داشت و یا در حالی که فعالیت بهنجار موج آلفا، آرامش توأم با هشیاری را به همراه دارد، افزایش بیش از حد فعالیت آن باعث اضطراب و کاهش بیش از حد آن منجر به بروز خلق پایین می‏ شود. 

۳۰ جلسه درمان نوروفیدبک، منجر به بهبود سلامت روان، نشانه‏ های جسمانی، اضطراب، افسردگی و کاهش شدت نشانگان خود‌بیمارانگاری، وسواس، حساسیت، روابط بین‌فردی، پرخاشگری، روان‏پریشی و همچنین کاهش انتظار مثبت، تمایل به مصرف و میانگین کل شدت ولع مصرف مواد و اصلاح الگوی نابهنجار QEEG بیماران وابسته به مواد افیونی می‏ شود.

در بیماران تحت درمان اعتیاد با نوروفیدبک، در الگوی نابهنجار امواج آلفا و SMR نیز بهبود قابل توجهی نشان می‌دهد. می‏ توان بهبود توأمان موج آلفا و سطح اضطراب بیماران دریافت‏ کننده نوروفیدبک را در ارتباط با یکدیگر تبیین نمود. از سوی دیگر، موج SMR است که نوروسایکولوژیست‏ ها آن را «اساس انگیزشی روان انسان» می‏ دانند. این موج نقش ویژه ‏ای در آرامش جسمانی، هماهنگی‏ های حسی حرکتی، انگیزه و امید به زندگی و هماهنگی و تنظیم هیجان‏ ها دارد. درمان با نوروفیدبک منجر به افزایش فعالیت موج SMR در بیماران وابسته به مواد می ‏شود.

اختلالات خلقی

این نوع اختلالات از شایع‏ ترین انواع اختلالات است که در تمام سنین دیده می‏ شود. این اختلالات ممکن است از خفیف‏ ترین شکل آن مثلاً یک نوع افسردگی خیلی ساده و گذرا یا از نوع حالت‏ های خیلی شدید، طولانی و عودکننده باشد. گاهی این اختلالات با علت شناخته شده و معلوم عارض می‏ شود، مانند افسردگی‏ های شدید به دنبال از دست دادن عزیزان یا اتفاق‏های ناگوار و یا ورشکستگی‏های مالی.

اختلالات خلقی عبارتند از:

– افسردگی اساسی

– افسرده ‏خویی

– اختلالات دو قطبی

اصولاً خلق در افراد سالم و طبیعی، در حالت معمول و طبیعی به وسیله فرد قابل کنترل است ولی چنانچه خلق به وسیله شخص غیرقابل کنترل باشد، تغییر خلق عارض می‏ شود. اگر خلق بالاتر از حد متعادل باشد، «حالت سرخوشی» و اگر پایین‏ تر بیاید «افسردگی» عارض می‏ شود.

ممکن است علایمی که در افزایش خلق یعنی حالت‌های سرخوشی و علایمی که در کاهش خلق یا افسردگی ذکر شد، در یک فرد در ادوار مختلف زندگی مشاهده شود که البته این دو گروه علایم، به صورت هم‏زمان هستند. ممکن است هر تعداد علائم در دوره ‏ای مخصوص به خود فرد ظاهر شود یعنی تعدادی از علایم، مربوط به بالا بودن خلق در حالت سرخوشی و گروهی از علایم مربوط به پایین بودن خلق یا حالت افسردگی، در فرد مشاهده شود. اگر در فردی این حالت‏ها به تناوب عارض شود و عودکننده باشد، این حالت را «اختلال خلقی دو قطبی» یا «خلق ادواری» می ‏نامند که مرحله شدید آن را در گذشته «جنون ادواری» می‏ گفتند.

 

افسردگی

افسردگی مجموعه ‏ای از حالت‏ های مختلف روانی است که از احساس خفیف ملال تا سکوت و دوری از فعالیت بروز می‏ کند. از دست دادن علاقه و ناتوانی از لذت بردن، احساس ناامیدی، بی‏حالی و خستگی، بی‏خوابی، اندیشیدن به مرگ و خودکشی، زودرنجی، احساس گناه و بی‏ ارزشی، خواب زیاد یا ناراحت، بی‏ انگیزگی، زود خسته شدن، اشکال در تمرکز ، احساس درد مزمن یا سایر نشانه‏ های بدنی مقاوم که در اثر بیماری جسمانی ایجاد نشده باشد، تغییر در اشتها و افزایش یا کاهش وزن به صورت ناخواسته، یکباره به گریه افتادن بدون توضیح مشخص و… از نشانه ‏های افسردگی هستند.

از جمله علایمی که در نقشه مغزی این افراد دیده می‏ شود، افزایش موج آلفا یا تتا و وجود امواج نوک تیز همراه با تغییرات ناگهانی به خصوص در نیم‏ کره راست است.

 

اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی سبب نوسانات خلقی شدید از حالت ‏های خلق خیلی بالا و یا تحریک‏ پذیر به حالت‏ های غمگینی و ناامیدی و برگشت مجدد می‏ شود که اغلب بین این دوره‏ ها دوره ‏هایی از خلق عادی وجود دارد.

دوره‏ های احساس بالا «شیدایی / مانیا» و دوره ‏های احساس پایین «افسردگی» نامیده می‏ شوند.

نشانه‏ های دورۀ شیدایی عبارتند از:

افزایش انرژی و میزان فعالیت و حالت بی‏ قراری، احساس نشاط شدید همراه با خودبزرگ‏ بینی، تحریک‏ پذیری مفرط، صحبت کردن با سرعت خیلی زیاد و عدم تمرکز بر روی یک موضوع، حواس ‏پرتی و عدم تمرکز، کاهش نیاز به خواب، قضاوت ضعیف، ول خرجی، افزایش تمایلات جنسی، سوءمصرف الکل و داروها، رفتارهای اغواگرانه و پرخاشگرانه و… . در QEEG این افراد کاهش موج آلفا و افزایش موج بتا دیده می‌شود. 

 

اختلال اوتیسم

اوتیسم (در خودماندگی) اختلالی است که از ارتباط افراد با دنیای خارج جلوگیری می‏ کند. به نظر می ‏رسد قربانیان در دنیای خودشان به سر می‏ برند و تاکنون پزشکان نتوانسته‏ اند آنها را درک کنند.

اغلب اوقات این افراد توانایی صحبت کردن، خواندن یا نوشتن ندارند، اما آنچه در مورد این بیماری بیشتر غیرعادی به نظر می‏ رسد. این است که بسیاری از این کودکان در زمینه‏ هایی توانایی استفاده از مغز هایشان را دارند. یکی از مهارت‏ های عادی این افراد محاسبه تقویمی است. یعنی می‏ توانند بگویند در چه روزی از هفته در تاریخ خاصی چه اتفاقی افتاده است.

نخبگان دیگر می ‏توانند محاسبات ریاضی شگفت انگیزی را در سرشان حل کنند اما نمی‏ توانند شماره‏ های ساده را به خاطر بسپارند. مهارت نخبگان در موسیقی، محاسبات ریاضی یا تقویمی، هنر، حس ششم، حساسیت فوق ‏العاده، لمس کردن یا بوییدن و (بیشتر به طور نامعمول) توانایی فیزیکی و جسمانی، محدود است.

نظر بدهید